Door Henk Aapkes, januari 2013
Na de onafhankelijkheid in 1839 groeide de industrie van België flink door. Fabrieken en mijnen werden verbonden met spoorlijnen. In 1860 wilden de spoorwegmaatschappijen naar het noorden uitbreiden. De pijn van de scheiding tussen Nederland en België was verminderd en zo kwam in 1863 de spoorlijn tussen Antwerpen en Moerdijk tot stand.
Het Nederlandse parlement – wakker geschud – besloot daarop tot de oprichting van de Staats Spoorwegen (SS) om de aanleg van Nederlands spoor te bespoedigen. Al in 1866 kwam er een verbinding gereed tussen Roosendaal en Maastricht via Eindhoven en Venlo en in datzelfde jaar opende de Luiks-Limburgse spoorwegmaatschappij de lijn Hasselt – Eindhoven, die al gauw de naam Bels Lijntje kreeg. Goederen naar Maastricht werden hier veel over vervoerd. Die concurrentie viel weg na de opening van de lijn Eindhoven – Weert – Roermond in 1925.
Op deze kaart van voor 1930 is nog maar weinig van het Vonderkwartier te zien. De Hagenkampweg komt uit op de St. Antoniusstraat. Het deel dat later door ons Vonderpad genoemd werd. Het zag er ook heel anders uit dan waar de kerk stond. Vanaf dat pad was er een – waarschijnlijk onbewaakte – overweg naar de Mauritsstraat. Aan de Willemstraat was overwegwachtershuisje 40, bij de kleine overweg was 39 en nu staat bij de Hoogstaat nog het overwegwachtershuis van toen, dat monument is geworden, met nummer 38.
De Mecklenburgstraat heette samen met het latere Zwarte Pad nog Laagstraat. Op de plaats van de Anna van Engelandstraat is Bliekstraat te lezen. Zonder bebouwing. De enige huizen van het latere Vonderkwartier zijn dat zwarte blokje vlak bij de Kleine Overweg. Op de foto van de Hagenkampweg is goed te zien, dat ze een sta in de weg vormden. Die huizen zijn later afgebroken. Een nieuw wooncomplex staat nu mooi in lijn met de huidige bebouwing.
De spoorlijn en de plaats van de oude overweg van het Vonderpad zijn nog duidelijk zichtbaar.
Zo ken ik de weg uit mijn jeugd. Een meisje en jongen van de Frederika van Pruisenweg gooiden hier sneeuwballen naar elkaar. Plotseling rende zij de straat op vlak voor een verhuiswagen, die door de gladheid niet op tijd kon remmen. Ze kwam om het leven en de jongen had een schedelbasisfractuur. Dat maakte grote indruk. Zij was 14 en trok veel met kleinere kinderen uit de buurt op – zoals ik – en deed met ons allerlei leuke spelletjes.
Toen het Vonderkwartier werd gebouwd, is de Grote Overweg gekomen. Vier dubbele bomen, die vanaf de Willemstraat bediend werden. Net ten zuiden van de overweg was een half verhard perron. Tot 1939 en nog een paar jaar tijdens de oorlog reden er nog personentreinen. Mijn vader, die in 1930 aan het Lodewijk Napoleonplein kwam wonen, vertelde dat er mooie treinen naar België reden. Daarmee was hij een keer naar Brussel gereisd.
De halte heette bij mijn weten Nieuw-Gestel, maar elders ben ik ook de naam Philipsdorp-Zuid tegengekomen. Op het pand van Piet van Kuyk hing een bord met de naam Nieuw-Gestel.
Wanneer het vervoer van Philipsmedewerkers begon, weet ik niet. Tot begin jaren vijftig vervoerde ’s ochtends en aan het eind van de middag een trein de mensen van en naar Valkenswaard. Omstreeks 5 uur liepen grote groepen mannen van complex Strijp hierheen. Voor de trein kwam, gingen de spoorbomen dicht en die stopte even verder aan het perron. Ik keek er graag naar. Zo waren er altijd mensen, die probeerden voor de bomen waren gesloten over te steken om als eerste een plaats te bemachtigen. Een keer kwam iemand, die op de nog rijdende trein sprong onder de wielen terecht. Zwaar gewond aan been en arm werd hij op het trottoir bij de overweg gelegd. De pastoor of een kapelaan van de Antoniuskerk was er eerder bij dan de ambulance. Hij vroeg de man, of hij pijn had. Het antwoord nee was voor mij als twaalfjarige onbegrijpelijk. Tot 1959 reed er nog een enkele keer per week een goederentrein. Voor elke overweg werd gestopt en een begeleider hield het verkeer tegen.
Het Philipsvervoer gebeurde alleen nog met bussen tot ver in België.
De Grote Overweg kort na het weghalen van het spoor in 1959. De wijk uit zijn isolement!
Omdat het contract met België nog liep werd in 1959 een nieuw tracé van Valkenswaard naar Geldrop in gebruik genomen. De enige personentrein (model 1946),die hier ooit reed, vlak voor vertrek met genodigden naar Geldrop. Ook deze spoorlijn werd in 1985 afgebroken.
Op het tracé ligt nu vanaf Geldrop een prachtig fietspad door de bossen richting A2 bij Leende.
Henk Aapkes, januari 2013.
